Een troef: Hemelwater in het straatbeeld

Een brede rijbaan zonder aparte fietsvoorzieningen, zo zag de Edegemsesteenweg er vier jaar geleden uit. De geplande herinrichting startte als rioleringsproject, bedoeld om een einde te maken aan de regelmatige wateroverlast in het centrum van Kontich. Het zuidelijke deel van de steenweg is dichtbebouwd, het noordelijke stuk – met twee schoolomgevingen – is meer open. Tussenin ligt een openbaar speelplein. Voor de start van de werken organiseerde het gemeentebestuur inspraakrondes voor de buurtbewoners. Schepen Willem Wevers (N-VA) is bevoegd voor openbare werken, mobiliteit en jeugd: "In dit project kwamen al mijn bevoegdheden samen. Mensen wilden meer parkeerplaatsen, maar ook meer groen. Twee zaken die moeilijk te combineren zijn. Ook trager verkeer en een betere verkeersveiligheid waren belangrijke aandachtspunten. Het was een hele uitdaging om spelen, verkeersveiligheid en waterbeheer met elkaar te verzoenen. Samen met Antea Group, Aquafin, De Lijn, Agentschap Wegen en Verkeer en de nutsbedrijven hebben we geprobeerd om al deze wensen zo goed mogelijk te integreren in het ontwerp."

Het ontwerpteam creëerde in overleg met Aquafin een strategische regenwateras om het overtollige regenwater gecontroleerd af te voeren naar de Edegemsebeek. Projectmanager Thierry Hermans: "De laatste jaren gaat veel aandacht naar het belang van regenwater. Ook in dit project dachten we vooraf heel goed na over de manier waarop we het meest efficiënt met het hemelwater konden omgaan. Op de plaatsen met voldoende ruimte kozen we ervoor het water zichtbaar te maken in het straatbeeld. Het speelplein richtten we in als waterbufferingszone, we planden wadi’s en in het midden van de steenweg kwam een gracht. Dit project was een kans om water zicht- en tastbaar te maken voor de buurtbewoners en om de bewustwording van het belang van hemelwater te vergroten." Willem Wevers: "Het vergde overtuigingskracht om de bewoners mee te krijgen in dit verhaal. Decennialang werd het water ondergronds afgevoerd, via ingebuisde grachten. Het water opnieuw zichtbaar maken in het straatbeeld, is in de ogen van veel mensen een achteruitgang: ze denken meteen aan zwerfvuil, geurhinder en ongedierte. We hebben ons best gedaan om al die vooroordelen te ontkrachten, maar het is ons niet helemaal gelukt. In Vlaanderen zijn er nog maar weinig innovatieve voorbeelden waarmee je kan overtuigen. Gelukkig beginnen mensen hun mening te herzien vanaf het moment dat de voordelen van de heraanleg zichtbaar worden."

In de beginfase bleef het water na elke regenbui in de wadi’s staan en liep het overtollige water via de overloop naar de riolering. Willem Wevers: "Mensen vroegen zich luidop af wat het nut van de wadi’s was. Die ruimte had toch beter benut kunnen worden, als extra parkeerplaats bijvoorbeeld? We hebben de wateroverlast snel kunnen oplossen en dat werkt om een breder draagvlak te krijgen. Bij een gelijkaardig project in onze gemeente – Waarloosveld – was eerst ook veel tegenstand. Er is een algemene schrik voor verandering en de onzekerheid die dat met zich meebrengt. Achteraf bleken beide projecten een enorme stap vooruit." Thierry Hermans: "Het vraagt een bepaalde mindset om water zichtbaar in de straat te bufferen en dat vraagt tijd. De gemeente Kontich trekt nu de kaart van ontharding en de uitbouw van blauwgroene netwerken. Van zodra de realisaties zichtbaar worden, merken we dat de mensen dit toejuichen."

Ook de omgeving van de lagere school Altena werd een woonerf. En rond de middelbare school VTI kwam een groot plein, aangelegd met Arte Nero kleiklinkers van Wienerberger. Om de eenheid te bewaren gaat het fietspad ter hoogte van het plein over in roodbruine kleiklinkers. De parkeermarkeringen en belijningen in de klinkerverharding zijn aangeduid met zandkleurige stenen. Massieve zitblokken en rijen bomen bakenen het plein af. Een voetgangersbrug over de centrale gracht vormt de toegang tot de school en een sobere, maar stijlvolle luifel vormt de kroon op het werk. Willem Wevers: "We wilden dat de halte voor openbaar vervoer het verblijfskarakter van het plein versterkte. De op maat gemaakte luifel lieten we daarom bekleden met uitvergrote oude postkaarten van de Edegemsesteenweg. Zo legden we – in samenwerking met de Erfgoedraad – de link met het verleden." Om parkeren in de omgeving beter te organiseren, maakte het gemeentebestuur afspraken met de scholen. Willem Wevers: "Vroeger parkeerde iedereen parallel, naast de straat. Omdat we een comfortabel voet- en fietspad lieten aanleggen én er een gracht kwam, bleef er geen parkeerruimte meer over. Om aan de parkeerbehoefte van buurtbewoners en schoolpersoneel te voldoen, sloot de gemeente een erfpachtovereenkomst af met de school met een gedeelde parking met 21 plaatsen op het schoolterrein als resultaat."

De grote klimaatambities van de gemeente werden al duidelijk vanaf de beginfase van het project. Ze vormen de start van een kentering op vlak van duurzame inrichting van de openbare ruimte. Door in te zetten op ontharding en door meer ruimte te geven aan water en groen, kreeg het project ook een belangrijke economisch-maatschappelijke meerwaarde. De kosten voor waterbergende inrichtingen namen af en er kon worden bespaard op de aanleg van verhardingen. Tijdens het ontwerpproces stond een kostenefficiënte exploitatie van het openbaar domein en de afwateringsinfrastructuren centraal. Het gemeentebestuur neemt zich voor om ook op andere plaatsen het hemelwater te bufferen en infiltreren. Willem Wevers: "Klopt, ontharding is een belangrijk punt op de agenda. Binnenkort vernieuwen we de voetpaden in vijftien van onze straten. In vijf doorlopende en rustige straten willen we evalueren of een volledig uitgerust voetpad aan beide wegkanten een must is. Als we aan een kant geen voetpad aanleggen, krijgen de bomen meer ruimte. Daarover lopen nu gesprekken met de bewoners. In drie van deze straten staat de buurt open voor onze ideeën. Bij een aantal toekomstige rioleringsprojecten wordt de aanwezigheid van water in het straatbeeld een belangrijk uitgangspunt. En we legden onlangs de voetpaden en rijwegen van enkele straten aan in waterdoorlatende verharding. We zien dat het werkt. Wie nood heeft aan inspiratie om bewoners te overtuigen, mag altijd naar onze voorbeelden komen kijken."