Groene en circulaire chemie of géén chemie

De grote uitdaging voor de energiesector is dat er momenteel verschillende transities gelijktijdig bezig zijn, zegt Marten Dugernier, business development & innovation manager bij Antea Group. "Chemiebedrijven zijn grootverbruikers van energie, maar de energiebronnen gaan veranderen. We zien enerzijds een omschakeling naar groene stroom en anderzijds naar alternatieve bronnen zoals waterstof. Ook de geplande sluiting van onze kerncentrales draagt daar natuurlijk aan bij. Daarnaast veranderen ook de activiteiten doordat de klassieke petrochemie zich heroriënteert naar een chemie die zoekt naar nieuwe circulaire grondstoffen en energiedragers. Dat verandert de manier waarop ze met CO2 omgaan. Waar CO2 nu nog een ‘probleem’ is, zal het in toekomst veel meer een grondstof worden. Die zal vervoerd worden door pijpleidingen en kan zelfs volledig circulair gebruikt worden."

"Je moet koolstofdioxide niet alleen beschouwen als afvalstof, maar ook als basisproduct voor andere producten en chemicaliën, bijvoorbeeld voor pur-schuim, waarmee je dan bijvoorbeeld matrassen kunt maken. Recticel doet dat nu al", zegt contract manager Klaas Nijs. "In de haven van Antwerpen, op de voormalige Opel-site, loopt het proefproject ‘NextGen District’ waarbij ingezet wordt op de transitie van lineaire naar circulaire industrie, onder andere met het capteren en hergebruiken van CO2. En zo zijn er nog een heleboel proeftuinen en experimenten. Want iedereen in de industrie begrijpt dat deze energie een enorme impact kan hebben."

Die hele transitie heeft ook invloed op ons fysieke landschap. Kerncentrales verdwijnen, windmolens worden bijgebouwd. Tegelijkertijd komen er zonnepanelen, energie netwerken en energieopslagsystemen bij. Daardoor zullen er ook steeds meer ‘slimme energielandschappen’ opduiken, zoals Antea Group die noemt. "Slimme energielandschappen zijn de combinatie van energie-infrastructuur en nieuwe energiebronnen die een impact hebben op onze leefruimte", zegt collega-business development manager Patrick Verdonck. "Dat nieuwe landschap is ‘slim’ omdat door een slimme combinatie en aansturing van productie, opslag- en beheerssystemen de algehele duurzaamheid sterk wordt verhoogd, terwijl de kosten dalen. Een holistische aanpak voor een win-win-situatie."

Een ander voorbeeld hiervan zijn de warmtenetten die steeds meer ingang vinden. De warmte die vroeger gewoon verloren ging, gaat de industrie almaar meer hergebruiken. Het overschot aan energie wordt ingezet om woonwijken of nabijgelegen bedrijven te verwarmen. 

"Zo wordt havenindustrie gekoppeld aan omliggende gemeenten en het hinterland", zegt Verdonck. "Veel steden en gemeenten hebben daar grote interesse voor. De bedrijven Stora-Enso en Volvo hebben in Gent ook zo’n leiding gebouwd om warmte uit te wisselen, onder het kanaal zelfs. We onderzoeken of omliggende steden en gemeenten hierop kunnen aankoppelen om zo te verduurzamen. Het warmtenet heeft al een enorme CO2-besparingen met zich meegebracht. Het potentieel is gigantisch, maar we moeten eerlijk zijn: het vergt ook serieuze investeringen."

"De chemische industrie zal er binnen tien jaar helemaal anders uitzien," pikt Antea-collega Frederik Van Eetvelde in. "De huidige chemische clusters zullen nog meer en beter verbonden zijn, waardoor zowel de energie-efficiëntie als de transitie van lineair naar circulair zal verbeteren. Ook via innovatieve technologieën kunnen aanzienlijke CO2-reducties worden gerealiseerd. Het Moonshot-programma, waarbij ook meerdere speerpuntclusters betrokken zijn, voorziet 20 miljoen euro per jaar gedurende 20 jaar voor nieuwe technologieën die tegen 2050 de Vlaamse basisindustrie klimaatneutraal kunnen maken." Tot slot zal het maatschappelijk belang van de chemische industrie nog vergroten door de connectie met het hinterland en steden, onder andere door die warmtenetten inzake energie.

"Op die manier zal de chemie ook een grote rol spelen in het behalen van de zeventien Sustainable Development Goals van de VN", zegt CEO Jan Parys nog. "Er is geen weg terug op het pad dat nu is ingeslagen. Alle stakeholders en de sector zelf verwachten dat circulair denken, klimaatneutraliteit, leefmilieu, veiligheid… de focuspunten zijn. Het wordt dus ofwel groene en circulaire chemie ofwel geen chemie. En uiteindelijk zal dat ook zijn invloed hebben op de rest van de industrie, want chemie is echt wel een backbone van ons industrieel weefsel. Niet alleen in Vlaanderen, die tentakels reiken doorheen heel België en zelfs naar onze buurlanden."