Vorige week lieten de media hun licht schijnen op het aanzienlijke grondverzet dat op til staat voor de Oosterweelverbinding op Linkeroever in een met PFAS gecontamineerde zone. Milieubewegingen kaartten aan dat de verontreinigde grond overal in Vlaanderen terecht zou kunnen komen. Ministers Lydia Peeters en Zuhal Demir lichtten toe dat Lantis zich sterk maakt om de met PFOS vervuilde gronden binnen het projectgebied te verwerken conform de verplichtingen en bepalingen van het grondverzet.

Kurt Bouckenooghe
Kurt Bouckenooghe Principal Advisor Groundwater and Ecohydrology Contact opnemen

Wat zijn PFAS eigenlijk?

Poly- en perfluor alkyl verbindingen (PFAS) omvat een grote groep van meer dan 6.000 door de mens gemaakte producten die van nature niet in het milieu voorkomen. De bekendste PFAS zijn PFOS (perfluoroctaansulfonzuur) en PFOA (perfluoroctaanzuur). Ze worden gebruikt in allerlei producten omdat ze water, vet en vuil afstoten. Denk maar aan textiel, tapijten en braadpannen. Door het gebruik van deze producten, door fabrieksemissies, incidenten en zelfs bij het blussen van branden met schuim, zijn PFAS in het milieu terechtgekomen. PFAS breken niet af, verspreiden gemakkelijk en kunnen ophopen in de cellen van dieren, planten en het menselijk lichaam. Ze worden daarom ook wel de 'forever chemicals' genoemd.

Waar tref je PFAS aan?

Behalve op locaties waar PFAS zijn geproduceerd of toegepast, zoals bij de productie van Teflon en in de galvanische industrie, is de kans op het vrijkomen van PFAS in het milieu ook groot op locaties waar brandwerend schuim is gebruikt. In mindere mate worden andere verwerkende industrieën, zoals de textiel-, papier- en verpakkingsindustrie, de lak- en verfindustrie, stortplaatsen, waterzuiveringsinstallaties en afvalverbrandingsinstallaties als potentiële risicolocaties aangezien.

Hoe verspreiden PFAS zich in het milieu?

PFAS kunnen na lozing langzaam oplossen (uitlogen) in de bodem, vervolgens via de grond in het grondwater terechtkomen en zich zo verder verspreiden. De stoffen kunnen ook verspreiden via de lucht en nadien neerslaan (depositie) in de bodem of in het oppervlaktewater. Tenslotte kan de verspreiding gebeuren door verontreinigd slib, grondverzet of baggeren en omzetting van precursors naar perfluoralkylzuren (PFAA's) in het milieu.

PFAS breken niet af, verspreiden gemakkelijk en kunnen ophopen in de cellen van dieren, planten en het menselijk lichaam. Ze worden daarom ook wel de 'forever chemicals' genoemd.


Kurt Bouckenooghe
Expert bodem en grondwater bij Antea Group

Wanneer is PFAS verdachte stof?

Als er in Vlaanderen een oriënterend bodemonderzoek of technisch verslag wordt opgemaakt voor een terrein waar het risico op het vrijkomen van PFAS in het milieu 'groot' is, dan dient PFAS steeds als verdachte stof beschouwd te worden. Voor alle andere oriënterende bodemonderzoeken en technische verslagen is het aan de erkend bodemsaneringsdeskundige om te evalueren of PFAS als verdachte stofgroep beschouwd dient te worden.

Hoe vermijd je ongecontroleerde verspreiding van PFAS door grondverzet of grondwaterhandelingen?

Het is belangrijk om te vermijden dat PFAS-verdachte bodemmaterialen ongecontroleerd verspreid worden door menselijke handelingen. De algemene principes in het kader van het grondverzet zijn in Vlaanderen altijd van toepassing. Deze principes worden uitgeschreven en bewaakt door de OVAM.

Zo moeten bodemmaterialen die ontgraven worden op PFAS-verdachte terreinen, zoals bij Oosterweel, bij voorkeur zoveel mogelijk op het terrein zelf hergebruikt worden. Evenwel om de ongecontroleerde verspreiding van PFAS in o.a. woongebieden tegen te gaan, wordt het hergebruik van verontreinigde bodemmaterialen buiten de kadastrale werkzone afgeraden.

En als de kans op het vrijkomen van PFAS in het milieu 'groot' is door een grondwaterhandeling, zoals bemaling, infiltratie hemelwater e.d., in gebieden waar ze al aanwezig zijn, kan een voorafgaande staalname en analyse van het grondwater op PFAS – PFOS en PFOA in het bijzonder – wenselijk zijn. Een oriënterend bodemonderzoek kan trouwens altijd van belang zijn. Immers zijn PFAS (en ook andere stoffen) in het verleden zelden als verdachte stof beschouwd. Daarom zou OVAM, om de ongecontroleerde verspreiding in te dijken, een oriënterend bodemonderzoek op nog niet eerder onderzochte risicogronden binnen de invloedzone van de grondwaterhandeling prioritair kunnen laten uitvoeren. Vandaag is dat helaas nog niet het geval.

 

Hoe pakt Antea Group de PFAS-problematiek aan?

Tijdens afbraakwerken op een voormalige site van autobouwer General Motors (GM / Opel) werd er een blusschuimtank verwijderd. Hierbij was er een beperkte hoeveelheid blusschuim op de grond terecht gekomen. Dit voorval vormde de aanleiding om een analyse op PFOS (en later PFAS) in de grond en het grondwater uit te voeren.

Uit de analyses bleek de verontreiniging met PFOS/PFAS op de site zo omvangrijk te zijn dat de calamiteit met de blusschuimtank geen verklaring kon zijn. Daarom gaf OVAM aan Antea Group de opdracht voor een bijkomend bodemonderzoek naar de aanwezigheid van PFOS/PFAS in de grond en het grondwater. De resultaten van dit onderzoek werden in 2018 reeds opgenomen in een eerste gefaseerd beschrijvend bodemonderzoek. Vorig jaar hebben we ook een eerste gefaseerd bodemsaneringsproject opgemaakt. Het project werd op 29 juni 2020 conform verklaard en het ging aan het einde van dat jaar van start.

Samen met onze opdrachtgevers, OVAM en Port of Antwerp, opteerden we er resoluut voor om de met PFAS verontreinigde gronden, na fysico-chemische reiniging, op de locatie van herkomst te hergebruiken. De reinigingstechniek garandeert immers geen volledige verwijdering van alle aanwezige PFAS. Hierdoor wordt de grond uit het normale circuit van grondverzet gehouden en blijft enkel op de site een restverontreiniging met PFAS achter.